ﮐﺸﺖوﻣﺼﺮفﭼﺎی دراﯾﺮان

ﮐﺸﺖوﻣﺼﺮفﭼﺎیدراﯾﺮان

اﮐﻨﻮن اﯾﻦ ﭘـﺮﺳـﺶ ﭘﯿﺶﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﭼـﺎی ﭼـﮕﻮﻧـﻪ ازﯾﮏ ﻧـﻮﺷﯿﺪﻧﯽ ﺻـﺮﻓـﺎًدرﻣـﺎﻧﯽ، ﺑـﻪ ﯾﮏ ﻧـﻮﺷﯿﺪﻧﯽ ﺑـﺎ اﺑـﺰار، وﺳـﺎﯾﻞ و آداب وﯾﮋه ﺑـﺮای ﭘـﺬﯾﺮاﯾﯽ درﻣـﻨﺎﺳﮏ و ﻣـﺮاﺳـﻢ ﻣـﺘﻨﻮع ﺗـﺒﺪﯾﻞ ﺷـﺪ و ﻣﺴﯿﺮاﯾﻦ ﺗـﺤﻮل و ﭼـﺮﺧـﺶ ﻓـﺮﻫﻨﮕﯽ ﭼـﮕﻮﻧـﻪ و ﺗـﺤﺖ ﭼـﻪ ﻋـﻮاﻣﻠﯽ ﺷﮑﻞ ﮔـﺮﻓـﺖ؟ رودیﻣﺘﯽ ازﺟـﻤﻠﻪ ﻣـﺤﻘﻘﺎﻧﯽ اﺳـﺖ ﮐﻪ ﭘـﮋوﻫﺸﯽ ﻋﻤﯿﻖ ﺑـﺮای ﭘـﺎﺳـﺦ ﺑـﻪ اﯾﻦ ﭘـﺮﺳـﺶ ﺻـﻮرت داده اﺳـﺖ. ازﻧـﻈﺮاو، ﺑـﺮﭘـﺎﯾﮥ ﻣـﻨﺎﺑـﻊ و ﺷـﻮاﻫـﺪ ﻣـﻮﺟـﻮد، اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮرا دردو ﻣـﺮﺣـﻠﻪ ﺑـﺎﯾﺪ ﺑـﺮرﺳﯽ ﮐﺮد: ﻣـﺮﺣـﻠﮥ ﻧﺨﺴـﺖ، ﺳﯿﺮ ﺗـﺪرﯾﺠﯽ ﺧـﺎرجﺷـﺪن ﻗـﻬﻮه ازﮔـﺮدوﻧﮥ زﻧـﺪﮔﯽ اﺟـﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣـﺮدم ﺑـﻪﻋـﻨﻮان ﯾﮏ ﻧـﻮﺷﯿﺪﻧﯽ ﭘـﺮﻣـﺼﺮف؛ و ﻣـﺮﺣـﻠﮥ دوم، اﻓـﺰاﯾﺶ

ﻣﺼﺮف ﭼﺎیواﻣﮑﺎن اراﺋﮥﺑﯿﺸﺘﺮآندراﻣﺎﮐﻨﯽﮐﻪﭘﯿﺶﺗﺮ،درآﻧﺠﺎﻫﺎﺑﺎﭼﺎی ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ ﺻﻮرت ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺖ )ص .(250 ﻓـﺮازو ﻓـﺮودﻫـﺎی ﺑﺴﯿﺎری درارﺗـﺒﺎط ﺑـﺎ ﭼـﺎی درﺗـﺎرﯾﺦ ﻣـﺘﺄﺧـﺮاﯾﺮان ﺑـﻪ ﭼـﺸﻢ ﻣﯽﺧـﻮرد. ﻣـﺜﻼ ًدرﺳـﺖ درﻫـﻤﺎن زﻣـﺎن ﮐﻪ

ﻓـﺮﯾﺰراﻋـﻼم ﮐﺮده ﮐﻪ ﺑـﻪﻫﯿﭻوﺟـﻪ ﻧـﺘﻮاﻧﺴـﺘﻪ اﺳـﺖ درﻣـﺎزﻧـﺪران ﭼــﺎی ﺑﯿﺎﺑــﺪ )ﻧﮑ : ﻣـﻄﺎﻟـﺐ ﭘﯿﺸﯿﻦ(، ﺑـﻪ ﮔـﺰارش ﻣﺘﯽ، ﺳﯿﺎح دﯾﮕﺮی )وﯾﻞ ﺑـﺮاﻫـﺎم( ازﻧـﻮﻋﯽ ﭼـﺎی اﻋـﻼ درﻣـﺮﮐﺰﻣـﺎزﻧـﺪران، ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻬـﺮﺑـﺎرﻓـﺮوش )ﺑـﺎﺑـﻞ( ﺑـﻪ ﺳـﺎل ۴۵۲۱ ق / ۸۳۸۱ م ﺳـﺨﻦ ﮔـﻔﺘﻪ اﺳـﺖ )ص .(251 ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ ﮔـﺰارﺷـﻬﺎی ﻣـﺼﺮف ﭼـﺎی درﺻـﺒﺤﺎﻧـﻪ را در۷۶۲۱ ق / ۱۵۸۱ م ﻣﯽﺗـﻮان ﭘﯽﮔﺮﻓﺖ )ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ.( درﯾﮑﯽ ازﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎی آن ﻋﺼﺮ، ﺑﺎ زﯾﺮﮐﯽ و ﻇﺮاﻓﺖ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪه ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﺎی ﻧﺰد ﺳﺎﮐﻨﺎن

ً  

ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﯾﺮانﺑﻪﯾﮏﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽ رﺳﻤﯽﺗﺒﺪﯾﻞﺷﺪهاﺳﺖ )ﻧﮑ : ﻟﯿﮑﻼﻣﺎ، 243 105, / .(II ﺗـﻘﺮﯾﺒﺎ اراﺋﮥ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ دﻗﯿﻖ درﺑـﺎرۀ ﺗﻐﯿﯿﺮذاﺋﻘﮥ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ازﻗـﻬﻮه ﺑـﻪ ﭼـﺎی ﻧـﺎﻣﻤﮑﻦ اﺳـﺖ و ﺑـﺎﯾﺪ ﮔـﻔﺖ اﯾﻦ اﺗـﻔﺎق ﺗـﺪرﯾﺠﯽ و دردرازﻣـﺪت رخ داده اﺳـﺖ. ﺑـﺮﺧﯽ، ﻧﻘﻄﮥ ﻋﻄﻔﯽ را ﺑـﺮای اﯾﻦ رﺧـﺪاد ﻗـﺎﺋـﻞاﻧـﺪ و آن ﻣـﻌﺮﻓﯽ اﺑـﺰاری اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻧـﺎم ﺳـﻤﺎور)ﻫ م( دراﯾﺮان، ﮐﻪ ﺑـﻪ ﻧـﻮﻋﯽ ﺗﻬﯿﻪ و ﻣـﺼﺮف ﭼـﺎی ﻧـﻮﺷﯿﺪﻧﯽ را ﺗـﺮﻏﯿﺐ ﻣﯽﮐﺮد. دو رواﯾﺖ درﺑـﺎرۀ ﺣـﻀﻮرﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ ﺳـﻤﺎورﻫـﺎ دراﯾﺮان وﺟـﻮد دارد: ﯾﮑﯽ ﻣـﻨﻘﻮل ازﺳـﻠﯿﻢ اﻟـﻤﺘﻄﺒﺐ ﻗـﺮاﺑـﺎﻏﯽ دراواﺧـﺮدورۀ ﻗـﺎﺟـﺎراﺳـﺖ ﮐﻪ ﻣـﻌﺘﻘﺪ ﺑـﻮد ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ ﺳـﻤﺎورروﺳﯽ ﺑـﻪﻋـﻨﻮان ﻫـﺪﯾﻪ ﺑـﻪ ﻣﺤـﻤﺪرﺿـﺎ ﻣﯿﺮزا، ﺣـﺎﮐﻢ رﺷـﺖ درﮔﯿﻼن )در۶۳۲۱-۷۳۲۱ ق( داده ﺷـﺪ. ﺑـﻌﺪﻫـﺎ اﯾﻦ ﻓـﺮد ﺑـﺎ آﻣـﻮزش ﯾﮑﯽ اززﻧـﺎن درﺑـﺎردرﺧـﺼﻮص ﻃـﺮزﺗﻬﯿﮥ ﭼـﺎی ﺑـﺎ ﺳـﻤﺎور، آن را ﺑـﻪ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷـﺎه ﻣـﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮد. ﺷـﺎه ﻧﯿﺰﺳـﻤﺎوررا ﺑـﻪ آن زن داد و او را ﻣﺴـﺌﻮل ﻗـﻬﻮهﺧـﺎﻧﮥ درﺑـﺎرو ﭘـﺬﯾﺮاﯾﯽ ازاﺷـﺮاف ﻧـﻤﻮد. ﺳـﻤﺎوردﯾﮕﺮی ﺑـﻪ ﻫـﻤﺖ ﻋـﺒﺎس ﻣﯿﺮزا، ﺑـﻪ درﺑـﺎر

ﺷﺎﻫﯽ راهﯾﺎﻓﺖ، ﮐﻪ ﺳﻔﺎرش آن را ﺑﻪ ﺗﺎﺟﺮی روس درﺗﺒﺮﯾﺰداده ﺑﻮد )ادﯾﺐاﻟﺤﮑﻤﺎ، ۲۵۳؛ ﻧﯿﺰﻧﮑ : آدﻣﯿﺖ، ۴۹۳-۵۹۳.( ﺑـﻪ ﻋﻘﯿﺪۀ ﻣﺘﯽ، ﺑـﺎ وﺟـﻮد آﻧﮑﻪ اﯾﻦ ﻣـﻨﺎﺑـﻊ رواج ﭼـﺎی دراﯾﺮان را ﻣﯿﺎن ﺳـﺎﻟـﻬﺎی ۶۳۲۱-۷۶۲۱ ق ﻋـﻨﻮان ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ، ﺧـﻄﺎ ﺳـﺖ اﮔـﺮﯾﮏ ﺣـﺎدﺛﮥ رﺳﻤﯽ را ﻋـﻠﺖ ﻣـﺮدﻣﯽﺷـﺪن ﭼـﺎی دراﯾﺮان ﺑـﺪاﻧﯿﻢ، ﺑﻠﮑﻪ ﭼﻨﯿﻦ روﯾﺪادی ﺑﯽﺗـﺮدﯾﺪ روﻧـﺪی ﭘﯿﭽﯿﺪه را ﻃﯽ ﮐﺮده اﺳـﺖ )ص .(252 ﺳﯿﺎﺣﯽدر۰۹۲۱ ق / ۳۷۸۱ م ادﻋـﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻫـﻢاﮐﻨﻮن دراﯾﺮان ﭼـﺎی ﺑـﻪ ﻫـﻤﺎن اﻧـﺪازۀ ﻗـﻬﻮه ﻧـﻮﺷﯿﺪه ﻣﯽﺷـﻮد )ﺑﯿﮑﺮ، .(187 ۲۱ ﺳـﺎل ﺑـﻌﺪ، ﻫـﻮﺳـﺎی، ﺳﯿﺎح ﻓـﺮاﻧـﺴﻮی، اﻇـﻬﺎرﮐﺮد ﮐﻪ ﻫﻤﮥ اﯾﺮاﻧﯿﻬﺎ، ﺣـﺘﻰ ﻣـﺮدم ﻋـﺎدی، ۸ ﺗـﺎ ۰۱

ﻣﺮﺗﺒﻪ درروزﭼﺎیﻣﯽﻧﻮﺷﻨﺪ )ﻣﺘﯽ، ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ.(

ﻋـﺒﺪﷲﻣﺴـﺘﻮﻓﯽ ﻧـﻮﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ ﮐﻪ دردوران ﮐﻮدﮐﯽاش ﮐﻤﺘﺮﭼـﺎی ﻣﯽﻧـﻮﺷﯿﺪﻧـﺪ و اﯾﻦ ﮐﺎرﺑـﻌﺪﻫـﺎ ﻣـﺮﺳـﻮم ﺷـﺪ )۱ / ۲۸۱.(

ﺿـﺮاﺑﯽ ﻧﯿﺰدرﺗـﺎرﯾﺦ ﮐﺎﺷـﺎن )ﻫ م( ﻧـﻮﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ ﮐﻪ اﻓـﺮاد ﻣـﺘﻤﻮل ﭼـﻨﺪ ﻣـﺮﺗـﺒﻪ درروز)ﺻـﺒﺢ و ﻋـﺼﺮ( ﭼـﺎی ﻣﯽﻧـﻮﺷـﻨﺪ،

ً  
ً  

درﺣﺎﻟﯽﮐﻪﻃﺒﻘﺎتﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮاﺟﺘﻤﺎعﮔﻬﮕﺎهدرﺗﺎﺑﺴﺘﺎنﭼﺎی ﻣﺼﺮف ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ )ص ۹۷۱.( ﺑـﺪﯾﻦﺳـﺎن ﻣﯽﺗـﻮان درﯾﺎﻓـﺖ ﮐﻪ ﺗـﺎ ﭘﯿﺶ از۷۹۲۱ ق / ۰۸۸۱ م ﻫـﻨﻮزﺻـﺮﻓـﺎ ﻣـﺘﻤﻮﻻن ﭼـﺎی ﻣـﺼﺮف ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ؛ اﻣـﺎ دراواﺧـﺮ ﺳــﺪۀ ۳۱ ق / ۹۱ م ﺷــﺎﻫــﺪ اﻓــﺰاﯾﺶ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮواردات ﭼــﺎی و ﻣــﺼﺮف آن ﻫﺴــﺘﯿﻢ )ﻣﺘﯽ، ﻫــﻤﺎﻧــﺠﺎ.( درﮔــﺰارش ﯾﮑﯽ از واﺑﺴـﺘﻪﻫـﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ روﺳﯿﻪ ﮐﻪ در۵۰۳۱ ق / ۷۸۸۱ م ازاﯾﺮان دﯾﺪارﮐﺮده، آﻣـﺪه اﺳـﺖ: »ﺗـﻘﺮﯾﺒﺎ ۰۲ ﺳـﺎل ﭘﯿﺶ ﻫﻤﮥ اﯾﺮاﻧﯿﻬﺎ

ﻗـﻬﻮۀ ﻣـﻌﻄﺮﺳﯿﺎه ﻣﯽﻧـﻮﺷﯿﺪﻧـﺪ، اﻣـﺎ ﺣـﺎﻻ ﻧـﻮﺷﯿﺪن ﭼـﺎی، ﻣـﺼﺮف ﻗـﻬﻮه را ﺑـﻪﮐﻠﯽ ﮐﺎﻫـﺶ داده اﺳـﺖ« ) ﮔـﺰارش … ، ۵۵.(

ﻫـﻤﺎنﻃـﻮرﮐﻪ ﮔـﻔﺘﻪ ﺷـﺪ، اﻋـﺘﻤﺎداﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ ﻫـﻢ اﻇـﻬﺎرﮐﺮده ﮐﻪ اﮔـﺮﭼـﻪ ﻣـﺼﺮف ﭼـﺎی ﻣﺤـﺪود ﺑـﻪ ﻃﺒﻘﮥ ﺧـﺎﺻﯽ ازرﺟـﺎل ﺑـﻮده اﺳـﺖ، اﻣـﺎ ﺣـﺎﻻ ﺑـﻪﻋـﻨﻮان ﯾﮏ ﻧـﻮﺷﯿﺪﻧﯽ ﻋـﻤﻮﻣﯽ ﻫـﻤﺮاه ﺑـﺎ ﺻـﺒﺤﺎﻧـﻪ و ﺷـﺎم ﻣﯿﺎن ﻫﻤﮥ اﻗـﺸﺎراﺟـﺘﻤﺎع راﯾﺞ اﺳـﺖ )ص ۱۰۱-۲۰۱.( ﺟـﺎﻟـﺐ آﻧﮑﻪ ﺑـﻪﺗـﺪرﯾﺞ ﮔـﺮوﻫـﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻫـﺮﮔـﺰﭼـﺎی ﻣـﺼﺮف ﻧﮑﺮده ﺑـﻮدﻧـﺪ، ﻣـﺜﻞ ﻋـﺸﺎﯾﺮ، ﯾﻬﻮدﯾﺎن و زردﺷـﺘﯿﺎن ﻧﯿﺰﺑـﻪ

ﻧﻮﺷﯿﺪن آن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ )ﻣﺘﯽ، .(253 رودیﻣﺘﯽ ﻋــﻮاﻣــﻞ ﻣــﺘﻌﺪدی را ﺳــﺒﺐ روﻧــﻖ دوﺑــﺎرۀ ﭼــﺎی ]ﺑــﺎ ﺷﮑﻠﯽ ﺟــﺪﯾﺪ ازﻣــﺼﺮف[ و ﺟــﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ آن ﺑــﺎ ﻗــﻬﻮه ﺑـﺮﻣﯽﺷـﻤﺎرد. ﯾﮑﯽ ازاﯾﻦ ﻋـﻮاﻣـﻞ ﻧـﻘﺶ ﺗـﺮﯾﺎک )ﻫ م( ﺑـﻮده اﺳـﺖ. اواﺧـﺮﺳـﺪۀ ۳۱ ق، ﻫـﻨﮕﺎم اوج ﮐﺸﺖ ﺧـﺸﺨﺎش در اﯾﺮان و روﯾﮑﺮد ﺑﯿﺶازﭘﯿﺶ ﻣـﺮدم ﺑـﻪ ﻣـﺼﺮف ﺗـﺮﯾﺎکﻣـﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷـﻮد. اﯾﻦ اﻓـﺰاﯾﺶ واﺑﺴـﺘﮕﯽ ﺑـﻪ ﺗـﺮﯾﺎک ﻫـﻤﺮاه ﺑـﻮد ﺑـﺎ اﻓـﺰاﯾﺶ ﻣـﺼﺮف ﭼـﺎی؛ زﯾﺮا ﺑـﻪ ﻋﻘﯿﺪۀ ﻋـﻮام، ﺗـﺮﯾﺎک ﺑـﺎ ﻃـﺒﻊ ﺧﺸﮏ و ﺳـﺮد، ﺑـﺎ ﭼـﺎی ﮔـﺮم و ﺗـﺮﻣـﺘﻌﺎدل ﻣﯽﺷـﺪه اﺳـﺖ. ﺑـﻪ ﮔـﺰارش ﭘـﻮﻻک اﯾﺮاﻧﯿﻬﺎ دو ﻓـﻨﺠﺎن ﭼـﺎی درﺻـﺒﺢ و دو ﻓـﻨﺠﺎن درﻋـﺼﺮﻫـﻤﺮاه ﺑـﺎ ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼـﻨﺪ ﺣـﺐ ﺗـﺮﯾﺎک، ﻣﯽﻧـﻮﺷﯿﺪﻧـﺪ )ص ۵۴۴.( ازﺳـﻮی دﯾﮕﺮاﺳـﺘﻨﺸﺎق ﺗـﺮﯾﺎک ﺑـﺎﻋـﺚ ﺧﺸﮏ ﺷـﺪن دﻫـﺎن ﻣﯽﺷـﻮد ﮐﻪ ﻧـﻮﺷﯿﺪن ﭼـﺎی اﯾﻦﻣﺸﮑﻞ را ﺑـﺮﻃـﺮف

ً  

ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻘﻠﯽازآن دوره، اﻓﺮادﻣﻌﺘﺎدﺑﻪﺗﺮﯾﺎک ﻫﺮروزﭼﺎی ﺑﺴﯿﺎرﻣﯽﻧﻮﺷﯿﺪﻧﺪ )ﻣﺘﯽ، .(254 ازﻋـﻮاﻣـﻞ دﯾﮕﺮرواج ﭼـﺎی ﻣﯽﺗـﻮان ازﻧـﻘﺶ ﺷﮑﺮﻧـﺎم ﺑـﺮد. ﻇـﺎﻫـﺮا اﯾﺮاﻧﯿﻬﺎ ﮐﻤﺘﺮﻗـﻬﻮۀ ﺧـﻮد را ﺷﯿﺮﯾﻦ ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ، اﻣـﺎ ﻫـﻤﻮاره ﭼـﺎی را ﺷﯿﺮﯾﻦ ﻣﯽﻧـﻮﺷﯿﺪﻧـﺪ. دراﯾﺮان، ﺑـﻪﺧـﺼﻮص ازﻋـﺼﺮﺻـﻔﻮی ﺑـﻪ ﺑـﻌﺪ، ﺷﮑﺮﯾﮑﯽ ازاﻗـﻼم ﻣـﻬﻢ و ارزﺷـﻤﻨﺪ

آﺷــﭙﺰﺧــﺎﻧــﻪﻫــﺎی درﺑــﺎری و ﭘــﺬﯾﺮاﯾﯽ ازﻣﯿﻬﻤﺎن ﺑــﻪ ﺣــﺴﺎب ﻣﯽآﻣــﺪه اﺳــﺖ. ﺑــﺎ آﻧﮑﻪ رﯾﺸﮥ ﻋــﺎدت اﻓــﺰودن ﺷﮑﺮﺑــﻪ ﻧـﻮﺷﯿﺪﻧﯿﻬﺎ ازﺟـﻤﻠﻪ ﭼـﺎی، دراﯾﺮان ﮐﺎﻣـﻼًﻣـﺸﺨﺺ ﻧﯿﺴﺖ، اﻣـﺎ اﺣـﺘﻤﺎل داده ﻣﯽﺷـﻮد ﻋـﺎدت ﻣـﻠﻮاﻧـﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ و

ﻫﻠﻨﺪی دراواﺧﺮدﻫﮥ ۰۰۶۱م دراﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ.( ﺗــﺎﮐﻨﻮن درﻫﯿﭻ ﺳــﻨﺪ و ﻣــﺪرﮐﯽ ﺑــﻪ اﺣــﺘﻤﺎل ﻧــﻘﺶ روﺣــﺎﻧﯿﺎن ﯾﺎ ﺣﮑﻮﻣــﺖ دررواج ﭼــﺎی درواﮐﻨﺶ ﺑــﻪ ﻣﺤــﺪودﯾﺘﻬﺎی ﺷـﺮﻋﯽ ﯾﺎ ﻗـﺎﻧـﻮﻧﯽ درﻗـﺒﺎل ﻣـﺼﺮف ﻣﺸـﺮوﺑـﺎت اﻟﮑﻠﯽ و ﻗـﻬﻮه اﺷـﺎره ﻧﺸـﺪه اﺳـﺖ )ﺑـﺮای ﻧـﻤﻮﻧﮥ ﺣﮑﻢ ﺷـﺮﻋﯽ درﺧـﺼﻮص

ﻧﻮﺷﯿﺪنﻗﻬﻮه، ﻧﮑ : ﺣﺮﻋﺎﻣﻠﯽ، ۷۱ / ۷۰۳.( ﻋـﺎﻣـﻞ دﯾﮕﺮی ﮐﻪ دراﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﺑـﻪ آن اﺷـﺎره ﺷـﺪه، ﻧـﻘﺶ اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮو رﺟـﺎل ﻋـﺼﺮاو درﮐﺎرﺑـﺮد ﺳـﻤﺎورﺑـﻮده اﺳـﺖ ﮐﻪ ﺑـﻪﻣـﺮور زﻣـﺎن، ﻃـﺒﻘﺎت ﻣـﺘﻮﺳـﻂ اﺟـﺘﻤﺎع ازاﯾﺸﺎن ﺗﻘﻠﯿﺪ ﮐﺮدﻧـﺪ. ﭘـﺲ ازآن، اﺳـﺘﻔﺎده ازﭼـﺎی ﺑـﻪﻋـﻨﻮان ﯾﮏ ﻧـﻮﺷﯿﺪﻧﯽ ﻣـﺪ روزو

ﺑﻌﺪ ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ ازﻣﯿﻬﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ آن ﺑﻪوﯾﮋه درآذرﺑﺎﯾﺠﺎن و ﺷﻤﺎل اﯾﺮان ﺑﺎبﺷﺪ.

ﻋــﺎﻣــﻞ دﯾﮕﺮی ﮐﻪ اﻫﻤﯿﺖ دارد،ﻗﯿﻤﺖ ﭼــﺎی اﺳــﺖ. ﮐﺎﻫــﺶﻗﯿﻤﺖ ﭼــﺎی روﻧــﺪ ﮐُﻨﺪی ازاواﺧــﺮﺳــﺪۀ ۳۱ ق داﺷــﺖ،

ﺑـﻪﻃـﻮریﮐﻪ در۸۹۲۱ ق / ۰۸۸۱ م ﻫـﻨﻮزﭼـﺎی ازﻗـﻬﻮه ﮔـﺮانﺗـﺮﺑـﻮد. وﯾﻠﺰدرآن زﻣـﺎن ﮔـﻔﺘﻪ اﺳـﺖ: »ﻗﯿﻤﺘﻬﺎ درﺳـﺖﻣـﺜﻞﻗﯿﻤﺖ

ﭼـﺎی دراروﭘـﺎ ﺳـﺖ، اﻣـﺎﻗﯿﻤﺖ ﺑﻬـﺘﺮﯾﻦ ﻗـﻬﻮۀ ﻣﮑﺎ، ﻓـﻘﻂ ﯾﮏ ﺷـﻠﯿﻨﮓ اﺳـﺖ« )ص (298؛ اﻣـﺎ ﮐﻢﮐﻢﻗﯿﻤﺖ ﭼـﺎی ﭘـﺎﯾﯿﻦ

آﻣﺪﺗﺎﺣﺪیﮐﻪﻫﻤﮕﺎنﻗﺎدرﺑﻪﻧﻮﺷﯿﺪنﯾﮏﻟﯿﻮانازآندرروزﺑﻮدﻧﺪ  )وﯾﻠﺴﻦ،  .(253

ازﺳـﻮی دﯾﮕﺮ، ﮐﺎﻫـﺶﻗﯿﻤﺖ ﺷﮑﺮﻧﯿﺰﻣﯽﺗـﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪﻋـﻨﻮان ﻋـﺎﻣﻠﯽ درﮔﺴـﺘﺮش ﻣـﺼﺮف ﭼـﺎی ﻣـﻨﻈﻮرﺷـﻮد. ازﻃـﺮف دﯾﮕﺮ، ﻓـﻀﺎی رﻗـﺎﺑـﺖ ﺷـﺪﯾﺪ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗـﺘﺼﺎدی روﺳـﻬﺎ و اﻧﮕﻠﯿﺴﯿﻬﺎ دراﯾﺮان ﺑـﻮد. ﺑـﻪ دﻧـﺒﺎل آزادﺳـﺎزی ﺻـﺎدرات ﺑـﻪ آﺳﯿﺎی ﻣـﺮﮐﺰی از۶۴۲۱ ق / ۰۳۸۱ م ﺗـﻮﺳـﻂ روﺳـﻬﺎ و ﺑـﺎزدﯾﺪ ﺑـﺎزرﮔـﺎﻧـﺎن اﯾﺮاﻧﯽ ازﻧـﻤﺎﯾﺸﮕﺎﻫـﻬﺎی آن ﺧـﻄﻪ، اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺗـﺎ ۰۵ ﺳـﺎل )۸۹۲۱

ً  

ق / ۰۸۸۱ م(، ﻋـﻤﺪهﺗـﺮﯾﻦ ﺗـﺠﺎرآﺳﯿﺎﯾﯽ ﺑـﻮدﻧـﺪ ﮐﻪ ازاﯾﻦ ﻧـﻤﺎﯾﺸﮕﺎﻫـﻬﺎ و ﺑـﻪوﯾﮋه ﻣـﺤﺼﻮل ﭼـﺎی ﭼﯿﻨﯽ آن دﯾﺪن ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ. اﯾﻦ ﻣـﻮﺿـﻮع ﺳـﺒﺐ ﺷـﺪ ﺗـﺎ ﺗـﺠﺎرت ﭼـﺎی اﯾﺮان ﺑـﻪ ﻧـﻮﻋﯽ ﺗـﺤﺖ ﺳـﻠﻄﮥ روﺳـﻬﺎ درآﯾﺪ. ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﺴـﻠﻂ ﺑـﺮﺑـﺎزرﮔـﺎﻧـﺎن و ﺑـﺎزار ﭼـﺎی اﯾﺮان را ﺗـﺠﺎرﮔـﺮﺟﯽ و ارﻣﻨﯽ روﺳﯿﻪ داﺷـﺘﻨﺪ. ﻣـﻌﺮﻓﯽ و ﮔﺴـﺘﺮش ﺳـﻤﺎورﺑـﺎ اراﺋﮥ ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ ﺳـﻤﺎوردرﺑـﺎزارﺗـﺒﺮﯾﺰ ﺷـﺮوع ﺷـﺪ )ادﯾﺐاﻟﺤﮑﻤﺎ، ۱۵۳-۲۵۳.( ﭘـﺲ ازآن ﺣـﻮاﻟﯽ ﺳـﺎل ۸۷۲۱ ق / ۱۶۸۱ م، ﺣـﺪود ۰۰۳ ﺗـﻦ ازﺑـﺎزرﮔـﺎﻧـﺎن روﺳﯿﻪ )ﻏـﺎﻟـﺒﺎ

ارﻣﻨﯿﻬﺎ و ﺑـﺎزرﮔـﺎﻧـﺎن ﺑـﺎﮐﻮ( درﻣـﻼﻗـﺎﺗـﻬﺎی ﺳـﺎﻻﻧـﻪ ازﻣـﺎزﻧـﺪران، ﺳـﻤﺎوررا ﺑـﻪ اﯾﺮان وارد ﮐﺮدﻧـﺪ )ﻣﺘﯽ، .(259 واژۀ ﺳـﻤﺎور،

ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎًازروﺳﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. اﺗـﻔﺎق ﺑﺴﯿﺎرﻣـﻬﻢ دﯾﮕﺮ، اﯾﻦ ﺑـﻮد ﮐﻪ ﺑـﻪ دﻧـﺒﺎل ﻣـﺎﻟﯿﺎﺗـﻬﺎی ﺳﻨﮕﯿﻦ روﺳـﻬﺎ ﺑـﺮﻣـﺤﺼﻮﻻت ﻫـﻨﺪی و اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ،ﻗﯿﻤﺖ ﭼـﺎی

دراﯾﺮان ازروﺳﯿﻪ ارزانﺗـﺮﺷـﺪ و ﺑـﺎزرﮔـﺎﻧـﺎن اﯾﺮاﻧﯽ ﺑـﻪ اﺣﺘﮑﺎرﭼـﺎی و ﺻـﺪورآن ﺑـﻪ روﺳﯿﻪ ازﻃـﺮﯾﻖ ﮔـﺮﺟﺴـﺘﺎن اﻗـﺪام ﮐﺮدﻧـﺪ. ﻣﺠـﻤﻮع اﯾﻦ ﺷـﺮاﯾﻂ ﻣﻨﺠـﺮﺑـﻪ اﯾﻦ ﺷـﺪ ﮐﻪ روﺳـﻬﺎ ﺑـﻪ ﮐﺸﺖ ﭼـﺎی درﻗـﻔﻘﺎزﺗـﺮﻏﯿﺐ ﺷـﻮﻧـﺪ )ﻫـﻤﻮ، .(261 درآن ﻫـﻨﮕﺎم، ﭼـﺎی

ﺳﯿﺎه ﻫـﻨﺪی و ﺣـﺘﻰ ﭼـﺎی ﭼﯿﻨﯽ ازﺑﻤﺒﺌﯽ وارد ﻣﯽﺷـﺪ و راه آﺳﯿﺎی ﻣـﺮﮐﺰی را درﭘﯿﺶ ﻣﯽﮔـﺮﻓـﺖ )ﻫـﻤﺎﻧـﺠﺎ.( ﺑـﻪﻣـﺮور، ﺗﻐﯿﯿﺮی درﻣـﺮﮐﺰﯾﺖ ﺗـﺠﺎرت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ازﻗـﻔﻘﺎزﺑـﻪ ﺧـﻠﯿﺞ ﻓـﺎرس رخ داد. ﻣـﺜﻼ ًدر۰۸۲۱ ق / ۳۶۸۱ م ﭼـﺎی ازﻫـﻨﺪ و ازﻃـﺮﯾﻖ

ﺑـﻨﺪرﺑـﻮﺷﻬـﺮوارد اﯾﺮان ﺷـﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﭼـﺎی ﻣـﺼﺮﻓﯽ ﻣﺸﻬـﺪ )ﺑـﻪﺟـﺎی ﻣﺴﯿﺮﻗـﺪﯾﻤﯽ و ﺳﻨﺘﯽ ﺑـﺨﺎرا( در۷۰۳۱ ق / ۰۹۸۱ م، اﻏـﻠﺐ ازﺑـﻨﺪرﻋـﺒﺎس و ازﻃـﺮﯾﻖ ﮐﺮﻣـﺎن و ﺗـﺮﺑـﺖ ﺣﯿﺪرﯾﻪ ﺗـﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽﺷـﺪ. ﺗـﺠﺎرﻫـﻨﺪی ﮐﻢﮐﻢ ﻧـﻘﺶ ﻓـﻌﺎﻟﯽ درواردات ﭼـﺎی

ﺑﻪ اﯾﺮان اﯾﻔﺎ ﮐﺮدﻧﺪ؛ﭼﺎﯾﯽﮐﻪﺳﯿﺎه و ﻧﺎﻣﺮﻏﻮبﺑﻮدو ﺑﻪ ﻧﺎم »ﭼﺎیﺳﯿﺎه«ﻣﻌﺮوفﺷﺪ )ﻫﻤﻮ، .(262 درﮐﻨﺎرﭼـﺎی ﺳﯿﺎه و ﭼـﺎی ﻣـﺮﻏـﻮب ﻧـﻤﺴﻪ ــ ﮐﻪ ﺑـﻪ آن ﻟﻤﺴـﺮﻫـﻢ ﻣﯽﮔـﻔﺘﻨﺪ ــ ﭼـﺎی دﯾﮕﺮی ﺑـﻮد ﺑـﻪ ﻧـﺎم »ﭼـﺎی ﺳﻔﯿﺪ« ﮐﻪ ﻓـﻘﻂ ﻧـﺤﻮۀ ﺑـﻪ ﻋـﻤﻞ آﻣـﺪن آن ﻣـﺘﻔﺎوت ﺑـﻮد. ﭘـﺲ ازﻣـﺪﺗﯽ، ﺑـﻨﺪراﻧـﺰﻟﯽ ﺑـﻪ ﻣـﺮﮐﺰی ﻣـﻬﻢ ﺑـﺮای دادوﺳـﺘﺪ ﻣﯿﺎن روﺳﯿﻪ و اﯾﺮان و ﻣـﻨﺎﻃـﻖ ﻣـﺎورای ﻗـﻔﻘﺎزﺗـﺒﺪﯾﻞ ﺷـﺪ. ﺣـﺘﻰ ﺟـﺎدهایﻣـﺨﺼﻮصﻣﯿﺎن رﺷـﺖ و ﻗـﺰوﯾﻦ ﺑـﺮای ﺳـﻬﻮﻟـﺖ ﺗـﺠﺎرت ازﺳـﻮی روﺳـﻬﺎ

ﮐﺸﯿﺪه ﺷـﺪ. وﺟـﻮد اﻧـﻮاع ﭼـﺎی و ﻣـﺼﺮف آن ﺗـﻮﺳـﻂ ﮔـﺮوﻫـﻬﺎی ﻣـﺨﺘﻠﻒ اﺟـﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑـﺎ ﺗـﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﻄﺢ درآﻣـﺪ و ﺗـﻤﻮﻟـﺸﺎن، ﻧﻘﺸﯽ را درروﻧـﺪ ﻣـﺼﺮف ﭼـﺎی ﺑـﺎزی ﮐﺮده اﺳـﺖ. در۷۰۳۱ ق / ۰۹۸۱ م ﻃـﺒﻘﺎت ﺑـﺎﻻﺗـﺮاﺟـﺘﻤﺎع ﺗـﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽدادﻧـﺪ ﭼـﺎی ﭼﯿﻨﯽ ﺑـﻨﻮﺷـﻨﺪ، درﺣـﺎﻟﯽﮐﻪ ﮔـﺮوﻫـﻬﺎی دﯾﮕﺮ، ﺑﯿﺸﺘﺮﭼـﺎی ارزانﺗـﺮﻫـﻨﺪی )ﻣـﺜﻞ ﭼـﺎی ﺟـﺎوه( ﻣﯽﻧـﻮﺷﯿﺪﻧـﺪ. دراﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﻣﯽﺑـﺎﯾﺪ

اﻓـﺰاﯾﺶ ﺳـﻄﺢ اﺳـﺘﺎﻧـﺪاردﻫـﺎی زﻧـﺪﮔﯽ، ﻣﺴـﺌﻠﮥ ﻋـﺮﺿـﻪ و ﺗـﻘﺎﺿـﺎ، ﻗـﺪرت ﺧـﺮﯾﺪ ﻣـﺮدم و ﻓـﺮﻫـﻨﮓﭘـﺬﯾﺮی را ﻧﯿﺰدرﻧـﻈﺮﮔـﺮﻓـﺖ.

ﺗﺎ ۸۲۳۱ ق / ۰۱۹۱ م، ﺣﺪود ۰۴٪ ﭼﺎی اﯾﺮان را روﺳﻬﺎ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ )ﻫﻤﻮ، ,263 .(264 رﻗـﺎﺑـﺖ ﻏـﻮﻟـﻬﺎی اﻗـﺘﺼﺎدی و ﺳﯿﺎﺳﯽ روﺳﯿﻪ و اﻧﮕﻠﯿﺲ ﺑـﺮای ﺗﺴـﻠﻂ ﺑـﺮﺑـﺎزاراﯾﺮان و ﻗـﻔﻘﺎزو ﮔﺴـﺘﺮش ﻣـﺼﺮف اﯾﻦ ﮔﯿﺎه ﻃﯽ ﺳـﺪۀ ۹۱ م ﺑـﻪ اوج ﺧـﻮد رﺳﯿﺪ. ازﺳـﻮی دﯾﮕﺮﻧﯿﺎزﺑـﺎزارﻫـﺎی داﺧـﻠﯽ اﯾﻦ دو ﮐﺸﻮرﺑـﻪ ﭼـﺎی، آﻧـﻬﺎ را ﺑـﻪ ﮐﺸﺖ ﭼـﺎی دردﯾﮕﺮ ﻣــﻨﺎﻃــﻖ ﺗــﺤﺖ ﺗﺴــﻠﻂ ﺗــﺮﻏﯿﺐ ﮐﺮد. اﯾﻦ ﻣــﻨﺎﻃــﻖ ﺑــﺮای روﺳﯿﻪ درﻧــﻮاﺣﯽ ﻗــﻔﻘﺎزو درﯾﺎی ﺳﯿﺎه، و ﺑــﺮای اﻧﮕﻠﺴــﺘﺎن در ﺷـﺒﻪﺟـﺰﯾﺮۀ ﻫـﻨﺪ ﺑـﻮد. ﺣـﻀﻮراﯾﺮان دراﯾﻦ ﻣﯿﺎن، اﯾﻦ ﺳـﺮزﻣﯿﻦ را ازدو ﺟـﻨﺒﻪ ﺑﯽﻧﺼﯿﺐ ﻧﮑﺮد: ﯾﮑﯽ ﺟﻨﺒﮥ ﻓـﺮﻫﻨﮕﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﭘـﺬﯾﺮش ﭼـﺎی ﺑـﻪﻋـﻨﻮان ﻧـﻮﺷﯿﺪﻧﯽ راﯾﺞ و ﻏـﺎﻟـﺐ، و دﯾﮕﺮی ﺟﻨﺒﮥ اﻗـﺘﺼﺎدی و ﺗـﺠﺎرﺗﯽ ﺑـﻪﻋـﻨﻮان ﺑـﺎزاری ﺳـﻮدﻣـﻨﺪ ﺑـﺮای دو ﻗــﺪرت ﻣــﻄﺮح آن زﻣــﺎن )ﻧﮑ : وﻃــﻦﺧــﻮاه، ۵۴۲.( ﺑــﻨﺎﺑــﺮاﯾﻦ، اﯾﻦ دو ﻋــﺎﻣــﻞ ازﻧــﻈﺮرودیﻣﺘﯽ ازﻋــﻨﺎﺻــﺮﺗــﺄﺛﯿﺮﮔــﺬاردر

ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽﻗﻬﻮهﺑﺎﭼﺎیﻣﺤﺴﻮبﻣﯽﺷﻮﻧﺪ )ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ.( ﺧـﻼﺻﮥ ﻣـﻄﺎﻟـﺐ ﯾﺎدﺷـﺪه را ﺑـﻪ ﻧـﻮﻋﯽ، ازﻻﺑـﻪﻻی ﻣـﺘﻦ »ﺗـﻔﻨﻨﺎت ﺛـﻼﺛـﻪ« اﺛـﺮادﯾﺐاﻟﺤﮑﻤﺎ ﻗـﺮاﺑـﺎﻏﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗـﺮﺑـﻪ آن اﺷـﺎره ﺷـﺪ، ﻣﯽﺗـﻮان درﯾﺎﻓـﺖ: » … ﻣـﺄﻣـﻮرﯾﻦ و ﺗـﺠﺎرروﺳﯽ درﺗـﺒﺮﯾﺰﺧﯿﻠﯽ ﻫﺴـﺘﻨﺪ، ﺷـﻤﺎ ﺑـﻪ ﺗـﻮﺳـﻂ آﻧـﻬﺎ ﯾﮏ دﺳـﺘﮕﺎه ﺳـﻤﻮار ]ﺳـﻤﺎور[ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻧـﻤﻮده، ﺑـﻪ ﺟﻬـﺖﻣـﻦ ﺑـﻔﺮﺳـﺘﯿﺪ. ﻧـﺎﯾﺐاﻟﺴـﻠﻄﻨﮥ ﻣـﺮﺣـﻮم ﻫـﻢ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻧـﻤﻮده، ﻓـﺮﺳـﺘﺎدﻧـﺪ و ﻣـﺪﺗﯽ ﺳـﻤﻮاراﻧـﺪرون ﺷـﺎﻫﯽ ﻣـﻨﺤﺼﺮﺑـﻪ ﻫﻤﯿﻦ دو دﺳـﺖ ﺑـﻮد ﮐﻪ ﺑـﻌﺪ وزرا و اﻋﯿﺎن دوﻟـﺖ و ﮐﻢﮐﻢ اواﺳـﻂ اﻫـﺎﻟﯽ ﻫـﻢ ﺗـﺪارک ﮐﺮدﻧـﺪ و آنوﻗـﺘﻬﺎ ﻗـﻨﺪ روس درﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﺤـﺮوﺳـﻪ ﺑـﻪ ﻣـﻨﺰﻟﮥ ﻧـﺒﺎت ﻣـﺼﺮی ﭼﯿﺰﺗـﺤﻔﻪرواﯾﯽ ﺑـﻮد. ﺣـﺎﻻ ﻣﯽﺷـﻨﻮم ﺳـﺎل ۰۷ﻫــﺰارﺧــﺮوارﻗــﻨﺪ درﯾﻦﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑــﻪ ﻣــﺼﺮف ﻣﯽرﺳــﺪ، ﻣــﺎﺷــﺎءﷲ ﺑﺒﯿﻦ اﯾﻦ ﻃــﻔﻞ ﯾﮏﺷــﺒﻪ ره ﭼــﻨﺪﯾﻦ ﺳــﺎﻟــﻪ ﻣﯽرود« )ص ۲۵۳.( ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ دردو ﺻــﻔﺤﻪ ازﻗــﺎﻧــﻮن ﻣﺤــﻤﺪﺷﻔﯿﻊ ﻗــﺰوﯾﻨﯽ آﻣــﺪه اﺳــﺖ: »ازﺟــﻤﻠﻪ اﻟــﺤﺎل، ﻃﻬــﺮان ﻣـﺠﺴﻢ ﺷـﺪه ازﺷـﻤﻊ ﮔﭽﯽ و ﻗـﻨﺪ اﺳـﻼﻣـﺒﻮﻟﯽ و ﭼـﺎﯾﯽ و ﺳـﻤﺎوارو اﻟـﺒﺎب ﭼـﺮاغ ﮐﻪ رﻋﯿﺖ اﯾﺮان را ﮔـﺪایﻓـﻨﺎﻓﯽﷲ ﮐﺮد و آﻧـﭽﻪ ﺻـﺪﻣـﻪ ﺑـﻪ رﻋﯿﺖ وﻣﻤﻠﮑﺖ وارد ﺑﯿﺎﯾﺪ ازﺻـﺪﻣﮥ اﺷﯿﺎء ﻏﯿﺮﻣـﻤﺎﻟﮏ ]ﻣﺤـﺮوﺳـﻪ[ اﺳـﺖ«، و ﻧﯿﺰ: »ﭼـﻨﺎﻧـﭽﻪ اﯾﻦ رﻋﯿﺖ ﺑـﻪ دﺳـﺘﻮراﻟـﻌﻤﻞ اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮﮐﻤﺎل دﻗـﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺨـﻢ آن ﺳـﺒﺰﺷـﻮد، ﻧﺸـﺪ. ﺑـﻌﺪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﺮده ﺑـﻪ اﯾﻦ واﺳـﻄﻪ

ﮐﻪ ﻣـﺒﺎدا ﺗﺨـﻢ او اﮔـﺎره ]؟[ ﮐﻨﻨﺪ، ﭼـﺎﯾﯽ را ﻣﯽﺟـﻮﺷـﺎﻧـﻨﺪ ﺑـﻌﺪ ﺣـﻤﻞ وﻻﯾﺎت ﻣﯽﻧـﻤﺎﯾﻨﺪ. ﺑـﺎ وﺟـﻮد اﯾﻦ دراﯾﺮانﻣﻤﮑﻦ

اﺳﺖزﯾﺎدهازﺣﺪ ]ﮐﺎﺷﺖ«[ )ﻧﮑ : اﻓﺸﺎر، ۷۶۷.( ﺑـﺎ ﺗـﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻣـﻄﺎﻟـﺐ ﯾﺎدﺷـﺪه، ﻣـﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷـﻮد ﻋـﺰم و ﻧﯿﺖ ﮐﺸﺖ ﭼـﺎی و رﻫـﺎﯾﯽ ازﺳـﻠﻄﮥ ﺑﯿﮕﺎﻧـﮕﺎن درﺧـﺼﻮص واردات آن ازدورۀ ﻧـﺎﺻـﺮاﻟـﺪﯾﻦ ﺷـﺎه وﺟـﻮد داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ. ﺷـﺎﯾﺪ ﺑـﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳـﺒﺐ دراواﺧـﺮﺳـﻠﻄﻨﺖ ﻧـﺎﺻـﺮاﻟـﺪﯾﻦ ﺷـﺎه، ﺣـﺎج ﻣﺤـﻤﺪﺣﺴﯿﻦ اﺻـﻔﻬﺎﻧﯽ ﺑـﺬرﭼـﺎی را ﺑـﻪ اﯾﺮان وارد ﮐﺮد، اﻣـﺎ درﮐﺸﺖ و ﺑـﺮداﺷـﺖ آن ﺗـﻮﻓﯿﻘﯽ ﻧﯿﺎﻓـﺖ )ﻧﮑ : ﻫـﻤﻮ، ۵۶۷.( ۷۱ ﺳـﺎل ﭘـﺲ ازوی، ﻣﯿﺮزا ﻣﺤـﻤﺪﺧـﺎن ﮐﺎﺷـﻒاﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ )ﭼـﺎیﮐﺎر( ــ ﮐﻪ اﻣـﺮوزﺑـﻪ ﭘـﺪرﭼـﺎی اﯾﺮان ﺷﻬـﺮت دارد، و درزﻣـﺎن ﻧـﺎﺻـﺮاﻟـﺪﯾﻦ ﺷـﺎه ﺑـﻪﻋـﻨﻮانﻣﻨﺸﯽ ﺳـﻔﺎرت درﭘـﺎرﯾﺲ ﺧـﺪﻣـﺖ ﮐﺮده ﺑـﻮد ــ در۵۱۳۱ ق درﺣﮑﻮﻣـﺖ ﻣـﻈﻔﺮاﻟـﺪﯾﻦ ﺷـﺎه ﻣـﺄﻣـﻮر ﺷــﺪ ﺗــﺎ ﺑــﻪ ﻫــﻨﺪوﺳــﺘﺎن رﻓــﺘﻪ، ﺗﺨــﻢ ﭼــﺎی را ﺑــﻪ اﯾﺮان ﺑﯿﺎورد. او ﺧــﻮد ﻧــﻮﺷــﺘﻪ اﺳــﺖ ﮐﻪ دراﯾﻦ ﺳــﻔﺮ۳ﻫــﺰارﺑــﻮﺗﮥ ﭼــﺎی ﮐﺎﺷـﺘﻪﺷـﺪه درﮔـﻠﺪان، و ﻫـﺰاراﺻـﻠﻪ درﺧـﺖ ﻗـﻬﻮه، دارﭼﯿﻦ، ﻓـﻠﻔﻞ، ﻣﯿﺨﮏ، ﻫـﻞ، اﻧـﺒﻪ، ﮔـﻨﻪﮔـﻨﻪ، ﮐﺎﻓـﻮر، ﻻک)؟(، رﯾﺸﮥ زردﭼـﻮﺑـﻪ، زﻧﺠﺒﯿﻞ و ﭼـﻨﺪﯾﻦ ﺻـﻨﺪوق ﺑـﺬرﭼـﺎی آورد )ص ۳۱۲-۴۱۲.( در۹۱۳۱ ق / ۱۰۹۱ م، وی ﮔﯿﻼن را ﻣﺴـﺘﻌﺪﺗـﺮﯾﻦ ﻣـﻨﻄﻘﻪ ﺑـﺮای ﮐﺸﺖ ﭼـﺎی ﺗﺸﺨﯿﺺ داد )ﻫـﻤﻮ، ۴۱۲؛ ﻧﯿﺰﻧﮑ : ﻧـﻮزاد، ۵۱.( ﮐﺎﺷـﻒاﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ ﺑـﺮای ﺗـﻮﻓﯿﻖ درﮐﺸﺖ اﯾﻦﻣـﺤﺼﻮل ﺑـﻪ ﻣﺤـﻤﺪ وﻟﯽ ﺧـﺎن، ﺳـﭙﻬﺪاراﻋـﻈﻢ ﺗﻨﮑﺎﺑﻨﯽ، ﺣـﺎﮐﻢ وﻗـﺖ ﮔﯿﻼن، ﻣـﺘﻮﺳـﻞ ﺷـﺪ و ﺑـﺎ اﺟـﺎرۀ ﻗـﻄﻌﻪ زﻣﯿﻨﯽ درﺷـﺮق ﻻﻫﯿﺠﺎن ﺑـﻪ ﮐﺸﺖ آن ﭘـﺮداﺧـﺖ. وی ﺑـﺎردﯾﮕﺮدر۴۴۳۱ ق / ۵۲۹۱ م ﺑـﻪ ﻫـﻨﺪ و ژاﭘـﻦ و ﭼﯿﻦ ﺑـﻪﻣـﻨﻈﻮرﻣـﻄﺎﻟـﻌﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮﺳـﻔﺮﮐﺮد

)ﻫﻤﺎﻧﺠﺎﻫﺎ؛ رﻣﻀﺎﻧﻌﻠﯽﭘﻮر، ۷۰۱- ۸۰۱؛ ﺷﺎﯾﺎن، ۲۶.( ﺗـﺎ ﻧـﻬﻀﺖ ﻣﺸـﺮوﻃـﻪ، ﮐﺸﺖ ﭼـﺎی ﺟﻨﺒﮥ ﺗﻔﻨﻨﯽ داﺷـﺖ، اﻣـﺎ ازآن ﭘـﺲ ﮐﻢﮐﻢ ﺑـﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﺟـﺪیﺗـﺮدرﻻﻫﯿﺠﺎن ﻧـﻀﺞ ﮔـﺮﻓـﺖ )اﻓـﺸﺎر، ﻫـﻤﺎﻧـﺠﺎ.( ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ ﮐﺎرﺧـﺎﻧﮥ ﭼـﺎی در۱۱۳۱ ش درﻻﻫﯿﺠﺎن آﻏـﺎزﺑـﻪﮐﺎرﮐﺮد. در۷۳۳۱ش ﻧﯿﺰﺳـﺎزﻣـﺎن ﭼـﺎی اﯾﺮان ﺑـﻪ

ﻣﻨﻈﻮرﺣﻤﺎﯾﺖ ازﭼﺎیﮐﺎرانﺗﺄﺳﯿﺲﺷﺪ )ﭼﺎی … ، ۶، ۸.(

0 Comments

Submit a Comment

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *